Kimyada tuz, bir asit ve bir bazın reaksiyonu sonucu oluşan ürünlere verilen isimdir. Örneğin NaCl (sofra tuzu), hidroklorik asit (HCl - Asit) ve sodyum hidroksitin (NaOH - Baz) reaksiyonu sonucu oluşan bir maddedir. Asit ve baz reaksiyonları kendiliğinden olan reaksiyonlardır. Yani bu tür reaksiyonların gerçekleşmesi için ısıtma gibi bir işlemin uygulanmasına gerek yoktur.

Bazı Asit ve Baz Reaksiyonları
1 HCl + NaOH → NaCl + H2O
2 HNO3 + KOH → KNO3 + H2O
1 Hidroklorik Asit + Sodyum Hidroksit → Sodyum Klorür + (Tuz) + Su
2 Nitrik Asit + Potasyum Hidroksit → Potasyum Nitrat (Tuz) + Su

Sabun Nedir?

Sabun, yağ asitlerinin sodyum veya potasyum tuzlarıdır. Yani sabun molekülleri de bir asit ve bir bazın reaksiyonu sonucu oluşur.

Sabun Nasıl Üretilir?

Sabun, yağ ve kuvvetli bazların karıştırılıp, ısıtılmasıyla elde edilir. Yağ olarak hayvansal, bitkisel veya bu yağların karışımı, kuvvetli baz olarak da sodyum hidroksit (NaOH) veya potasyum hidroksit (KOH) kullanılmaktadır. Sabunlaşma reaksiyonu adı verilen bu reaksiyonda sodyum hidroksit kullanılırsa kalıp sabun, potasyum hidroksit kullanılırsa arap sabunu (jel sabun) elde edilir.

Yağ (trigliserit) molekülü su ile karıştırılarak ısıtıldığında yağ asitlerine dönüşür (Hidroliz Reaksiyonu). Bu asitler ortamda bulunan sodyum veya potasyum hidroksit ile reaksiyona girerek sabun moleküllerini oluştururlar.

Toplam reaksiyondaki ürünlere baktığımızda sabun molekülleri, su ve gliserol (gliserin) karışım halinde bir arada bulunur. Gliserin kimyada pek çok alanda kullanılan bir maddedir. Kozmetikte özellikle nemlendirici olarak krem ve losyonlarda kullanılır. Gliserinin ticari bir öneme sahip olması nedeniyle sabun üretiminde oluşan gliserin karışımdan uzaklaştırılarak ayrıca satılır. Doğal sabunlarda ise genellikle gliserin sabundan ayrılmaz. Bu nedenle doğal sabunlar elleri nemli tutarken ticari sabunlar kurutmaktadır. Gliserinin karışımdan ayrılma işleminde karışıma NaCl (Sodyum Klorür) eklenir. Bu sayede gliserin çözeltide kalırken, sabun molekülleri katı hale geçer. Böylece sabun ve gliserin birbirinden ayrılabilir.

Sabun Nasıl Temizler?

Sabun moleküllerine baktığımızda hidrofobik (su sevmeyen) bir kuyruk ve hidrofilik (su seven) bir baş kısmından oluştuklarını görebiliriz. Kuyruk kısmı aynı özelliği gösteren yağlar ile etkileşirken, baş kısım su ile etkileşir. Bu sayede birbirine karışmayan su ve yağ molekülleri sabun molekülleri ile bir arada tutulur.

Kirler yağımsı yapılar halinde elimizde bulunurlar. Su ve yağ birbirine karışmayan maddeler olduğundan elimizi sadece su ile yıkamak kirlerin tam olarak temizlenmesini sağlamaz. Ellerimizi sabunlamaya başladığımızda sabun moleküllerinin kuyruk kısımları kirlere tutunur. Bu yapıya misel adı verilir. Oluşan misellerin dış yüzeyleri sabun moleküllerinin baş kısımlarından oluşmaktadır. Baş kısımlar da su moleküllerine tutunarak kirlerin suyun hareketi ile elimizden uzaklaşmasını sağlar.

Evde Sabun Yapmak?

Evde sabun yapmak elbetteki eğlenceli bir hobidir. Fakat dikkat etmemiz gereken bazı noktalar bulunmaktadır. İlk olarak, sodyum hidroksit oldukça aşındırıcı bir kimyasaldır. Bu kimyasala piyasada kostik denmektedir. Kostik kelimesi İngilizce "Caustic" kelimesinden Türkçemize geçmiştir. "Caustic" yakabilen, aşındırabilen madde anlamına gelmektedir. Yani kostik ile çalışmak dikkat isteyen bir işlemdir. Ayrıca sabunlaşma reaksiyonunun tam olarak tamamlanması için yağ ve sodyum hidroksit miktarları özenle ayarlanmalıdır. Aksi takdirde reaksiyona girmeyerek kalan maddeler ya sabununuzun istenen özellikte olmamasına veya (fazla kostik yüzünden) cilt için sakıncalı özellikte olmasına neden olabilmektedir. Elde ettiğiniz sabunların pH'larını ölçmek de cilt sağlığımız açısından önemlidir. Doğal sabunların pH'ı genellikle 10 civarındadır. Derimizin pH'ı ise 4.5 - 6.5 arasındadır. Bu nedenle sabun üretiminin son aşamasında (reaksiyonlar tamamlandıktan sonra) pH ayarlaması yapmak önem kazanır. Bunun için bazı zayıf asitler (laktik, sitrik asit gibi) son karışıma eklenir ve pH uygun düzeye çekilir.