Madem teknolojimiz ileri düzeyde, madem yapay olarak ozon üretebiliyoruz, neden ozon tabakasının ince olduğu yerlere ürettiğimiz ozonları pompalamıyoruz? Bu sayede ozon tabakasını tamir edemez miyiz? Bu makalemde ozon tabakası nedir, ne işe yarar, ozon tabakasının delinmesi - incelmesi ne demektir, ozon tabakasını neden tamir edemiyoruz sorularına cevaplar arayacağız.

Ozon Nedir?

Ozon, 3 tane Oksijen atomunun bir araya gelmesiyle oluşan bir moleküldür.

Ozon Tabakası Nedir?

Ozon tabakası yerden 10-20 km yükseklikte, ozon moleküllerinin en sık bulunduğu bölgedir. Ozon moleküllerinin atmosferdeki miktarı oldukça düşüktür. Atmosferde bulunan her 10 milyon molekülden sadece 3 tanesi ozon molekülüdür. Bu nedenle genel kanının aksine ozon tabakası sadece ozon moleküllerinden oluşmuş bir katman değildir. Ozon tabakası olarak adlandırılan bölge büyük oranda stratosfer katmanında bulunur. Bu bölge atmosferin diğer bölgeleri gibi oksijen, azot, karbondioksit, su buharı gibi bileşenlerden oluşmaktadır. Bölgenin tek farkı atmosferin diğer bölgelerine göre fazla miktarda ozon molekülleri içermesidir.

Ozon Tabakası Ne İşe Yarar?

Ozon tabakası güneşten gelen ve fazlası canlılar için zararlı olan UV ışınlarının yeryüzüne ulaşmasını engeller. Yani ozon tabakası dünyamız için bir çeşit koruyucu kalkandır. Güneşten gelen UV ışınları atmosferdeki oksijen gazlarına (O₂) çarparak molekülü oluşturan oksijen atomlarının birbirinden ayrılmasına neden olur. Ayrılan oksijenler ortamdaki oksijen gazlarına çarparsa ozon molekülü oluşur. Ortamdaki ozon molekülleri ise UV ışınlarına maruz kaldığında tekrar oksijen gazlarını (O₂) oluşturur. Böylece UV ışınları ozon molekülünün hem oluşumunda hem de ayrışmasında kullanılır. Bu sayede UV ışınları tutularak, yeryüzüne ulaşmaları engellenir.

Ozon Oluşumu
O2 +  UV → O + O
O2 + O → O3

Ozon Ayrışması
O3 + UV → O2 + O
O3 + O → 2O2

Ozon Tabakasının Delinmesi veya İncelmesi Ne Demektir?

İncelme, ozon moleküllerinin azaldığını, delinme ise atmosferde güneşten gelen UV ışınlarını tutacak yeterli sayıda ozon molekülünün kalmadığını ifade eder. Atmosferde yeterli miktarda ozon molekülü olmazsa güneşten gelen UV ışınlarının bir kısmı direkt olarak yeryüzüne ulaşır. Yeryüzüne ulaşan fazla miktardaki UV ışınları insanlarda yanıklar, göz hasarları, cilt kanserleri ve bağışıklık sisteminin baskılanması gibi pek çok sağlık sorununa neden olabilmektedir. Bu nedenle özellikle yaz aylarında UV İndeksini göz önünde bulundurmalı ve yüsek indekslerde gerekli önlemleri almamız gerekmektedir.

UV İndeks hakkındaki detaylı bilgiye UV İndeksi Nedir, Nasıl Yorumlanır? isimli makalemden ulaşabilirsiniz.

Ozon moleküllerinin azalmasına yol açan ana etmen KloroFloroKarbon (CFC) adı verilen kimyasallardır. Bu kimyasallar 1928'de icat edilmiş ve özellikle 1950'li yıllardan itibaren endüstride kullanılmaya başlanmıştır. CFC özellikle zehirli ve yanıcı olmaması, insan sağlığına fazla bir zararının bulunmaması ve ucuz olarak elde edilmesi nedenleriyle kullanım oranı sürekli artmış, klima ve buzdolabı gazlarında, deodorantlarda itici gaz amacıyla, çözücülerde, kuru temizlemede, köpüklerin elde edilmesinde, paketleme ürünlerinde ve benzeri pek çok alanda kullanılmıştır. CFC atmosferdeki ozon döngüsünü bozan bir kimyasaldır. Fazla CFC atmosferde yeni ozon moleküllerinin oluşmasını engellemektedir. Bu da UV ışınlarının yeryüzüne ulaşma oranını artırırarak sağlık problemlerine neden olmaktadır.

1985 yılında bilim insanları güney kutbunun hemen üstündeki atmosfer katmanlarında ozon miktarının kaydedeğer oranda azaldığını keşfettiler. Yani güney kutbunda kocaman bir deliğin oluşmasına neden olmuştuk. Bunu da sadece 35 yıl gibi çok kısa bir süre de gerçekleştirmiştik. Politikacılar ve bilim insanları tehlikenin ne kadar büyük olduğunu görerek CFC ürünlerinin yasaklanması için harekete geçtiler. Bu amaçla aralarında Türkiye'nin de bulunduğu 197 ülkenin imzaladığı Montreal Protokolü oluşturuldu. Bu protokol CFC'lerin kullanımını en aza indirmeyi hedeflemekteydi. Bu protokolün uygulanması sayesinde atmosferdeki ozon miktarı artırılmıştır.

Ozon Tabakasını Neden Tamir Edemeyiz?

Yeterli miktarda ozon molekülü üretip ozon tabakasının inceldiği bölgelere pompalayabilsek bile hala atmosferde yer alan CFC'ler ozon döngüsünü bozacak ve gözle görünür bir etki elde edilemeyecektir. Ayrıca böyle bir işlemin yapılabilmesi için önemli miktarda kaynağın da ayrılması gerekir. CFC'ler 55 ila 140 yıl süresince atmosferde kalmaktadır. En iyi çözüm ozon döngüsünü bozan bu kimyasalları kullanmamak olacaktır. Yukarıdaki resimde de görüldüğü gibi doğa ana zaten şartlar uygun olduğunda ozon tabakasını tamir edebilmektedir. Neyseki bu konuda ülkeler Montreal Protokolü'ne uymuşlar ve atmosferdeki ozon miktarı artırılmıştır.