Grafikler, şirketlerden, siyasi partilere, havayolu firmalarından, hastanelere, okullardan, hava durumu tahminlerine kadar pek çok alanda, var olan bir durumu daha kolay anlamak ve karar vermek için kullanılan araçlardır. Grafikler genellikle bilimsel verilere ve ölçümlere dayandığı için güvenilir olarak değerlendirilir. Fakat bazı yöntemler ile rakam veya ölçümler değiştirilmeden grafiğin anlattığı hikaye kasten tamamen farklı gösterilebilir. Bu makalemde kullanılan bazı yöntemler ile grafiklerin nasıl farklı gösterildiklerinden bahsetmek istiyorum.

Öncelikle istatistiksel verilerin nasıl farklı gösterildiğini anlattığım Simpson Paradoksu isimli makaleme buradan ulaşabilirsiniz.

İlk olarak basit bir grafikten başlayalım. Aşağıda Chevrolet firmasının 1992 yılındaki reklamını görebilirsiniz. Reklamda arazi arabalarının satış yüzdeleri verilmiş ve Chevrolet markasının ilk sırada olduğu vurgulanıyor.

Grafiği detaylı ve dikkatli incelemezseniz, chevrolet markasının satış oranlarının diğer markalarının satış oranlarından bir hayli fazla olduğunu, hatta toyota markasının iki katı olduğunu düşünebilirsiniz. Zaten yapılmak istenen de sanırım bu şekilde düşünmemiz. Reklamda "Büyük bir çoğunluk Chevrolet'i tercih ediyor" mesajı verilmiş. Fakat grafiğin Y eksenine baktığımızda başlangıç noktasının sıfır olmadığını, 95 olduğunu görürüz. Yani grafikte sadece yüzde beşlik bir kısım gösterilmiştir. Bunun anlamı da bu alanın büyütülmüş olduğudur. Bu yüzden ilk bakışta satış oranlarının birbirinden çok farklı olduğunu düşünürüz. Eğer grafiğin Y eksenini sıfırdan başlatırsak, aşağıdaki grafiği elde ederiz.

Gördüğünüz gibi bu grafiğe bakarsak markaların satış oranlarının neredeyse aynı olduğunu söyleriz. İlk grafikte gösterildiği gibi Chevrolet markasının diğer markalara göre gözle görülür bir üstünlüğü de bulunmuyor.

İkinci olarak çizgi grafiklere uygulanan ve "cherry picking (Vişne Toplama)" adı verilen yöntemi inceleyelim. Aşağıdaki grafikte bir yiyecek markasının Türkiye'deki tüketim miktarlarına bakalım.

Yine grafiğe ilk baktığımızda bu yiyecek markasının satışlarını bir yıl içinde inanılmaz bir şekilde 1 miyondan 27 milyona çıkardığını görebiliriz. Fakat grafiği dikkatle incelersek tarih kısmında hatalar olduğunu görürüz. Grafiğin hazırlanmasında zaman aralıkları farklı olarak alınmış. Ocak 2014 - Eylül 2014 tarihleri arasında 9 aylık bir zaman farkı varken, Eylül 2014 - Aralık 2015 arasında 15 aylık bir süre vardır. Normal olarak da 15 aylık satış miktarı 9 aydan çok daha fazladır. Grafik bu yüzden giderek artan bir satış grafiği görünümündedir. Satış miktarlarını aylara göre oluşturursak aşağıdaki grafiği elde ederiz.

Gördüğünüz gibi bu grafik bambaşka bir hikaye anlatıyor. Satış miktarlarında ilk grafikte olduğu gibi büyük bir başarı yakalanmamış.

Çizgi grafiklerinde en fazla kullanılan sonucu farklı gösterme yöntemine değindikten sonra sıkça kullanılan son yönteme göz atalım. Aşağıdaki grafikte Türkiye'deki bir beyaz eşya firmasının yıllık satış miktarlarını görebilirsiniz.

Grafikte satılan beyaz eşyaların yıllar içinde 2 milyondan 3.2 milyona çıktığı görülüyor. Fakat rakamlar yüzde olarak değil sayı olarak verilmiş. 1980'den 2010'a büyük miktarda nüfus artışı olmuş ve beyaz eşya alan kişi sayısı da artmıştır. Bu yüzden grafiğe baktığımızda sanki beyaz eşya satışlarında büyük bir başarı yakalanmış gibi düşünürüz. Fakat bu grafiğe yüzde olarak, yani nüfüsun yüzde kaçının bu eşyaları aldığını gösteren grafiğe bakarsak,

grafiğini elde ederiz. Gördüğünüz gibi yüzde beyaz eşya satış oranları, sayılar ile hazırlanmış satış grafiğinde olduğu gibi büyük bir başarıyı göstermiyor.

Pek çok firma ve özel kurum bu yöntemleri sıkça uyguluyor. Hiçbir rakam değiştirilmeden, doğru sonuçları farklı şekilde algılamamız sağlanıyor. Artık bir grafik gördüğümüzde nelere dikkat etmemiz gerektiğini biliyoruz.