Apophenia bağlantısı olmayan şeylerden bir anlam çıkarma ve bağlantı kurma eğilimidir. Daha önce paylaştığım kumarbaz yanılgısı konusu bu olguya güzel bir örnektir. Bu yanılgıya göre örneğin 5 yazı-tura atışının hepsinde de tura geldiyse, 6. atışın sonucunu ilk 5 atışa göre tahmin etmeye çalışırız. Yani ilk 5 atıştan bir anlam çıkarma eğiliminde oluruz. İşte bu düşüncemiz bir apophenia'dır. Çünkü her atış diğer atışlardan bağımsızdır ve aralarında herhangi bir bağlantı yoktur. Atışlarda yazı veya tura gelme olasılığı aynı yani yüzde 50'dir.

Kumarbaz yanılgısı hakkındaki detaylı bilgiye Kumarbaz Yanılgısı isimli makalemden ulaşabilirsiniz.

Pareidolia ise bir tür apophenia'dır. Rastgele ses veya görüntülerin aslında olmayan tanıdık şeyler olarak algılama eğilimidir. Bulutlarda hayvan figürleri ve resimlerde olmayan yüzler görmek en yaygın pareidolia örnekleridir.

Bu iki psikolojik algı eğilimi özellikle ufo görme olaylarının veya uzaylı komplo teorilerinin bilimsel açıklamasında kullanılmaktadır. Örneğin 1976 yılında NASA'nın Mars'a gönderdiği Viking1 isimli uzay aracı aşağıdaki fotoğrafı çekmiştir.

Fotoğraf yayınlandığında pek çok kişi bu yapıyı bir yüze benzetmiş ve uzaylıların varlığı ile ilgili pek çok teori ortaya atılmıştır. Bilim adamları ise bu durumu pareidolia olarak nitelendirmiştir. Bilim adamlarının haklı olduğu sonraki yıllarda daha net fotoğrafların çekilmesiyle anlaşılmıştır.

Pareidolia dinde de oldukça etkilidir. Şu ana kadar sayısız örnekte kutsal kişilerin ve kutsal yazıların çeşitli meyve, tahta, hayvan desenlerinde görüldüğü bildirilmiştir. Aşağıdaki resimde Singapur'da bir ağaçtaki oluşumlar maymuna benzetilmiştir. Bu durum zamanla ağacın kutsal kabul edilmesine ve Maymun Tanrı'ya adakların sunulduğu bir yer haline dönüşmesine neden olmuştur.

Pareidolia seslerde de geçerlidir. Yani anlamı olmayan bazı ses dizilerini kendimize göre anlamlı hale getirme eğilimimiz bulunmaktadır. Günümüzde kendilerini hayaletlerin varlığını ispatlamaya adamış pek çok grup çeşitli ses araçları kullanarak hayaletlerle iletişime geçtiklerini savunmaktadır. Bilime göre pek çok farklı karmaşık ve anlamsız ses çıkaran cihazlardan elde edilen sesler anlamlı sesler gibi algılanarak hayaletler ile iletişime geçildiği gösterilmeye çalışılmaktadır. Aşağıdaki videoda Elektronik Ses Fenomeni (EVP) adı verilen bu durum için bir örnek izleyebilirsiniz. (Açıklamaları geçmek için 58. saniyeye ilerleyebilirsiniz.)

Her insan apophenia ve pareidolia tecrübesini yaşamıştır ve yaşayacaktır. Sadece bu durumu olağanüstü bir durum gibi görmek yerine bilimsel bir gerçek olarak görmek doğru yolu bulmamızda yardımcı olacaktır.